22-12-2004
άρθρο Γ. Σούρλα

Το πολίτευμα του Ρήγα η αφετηρία των Ελληνικών Συνταγμάτων

Έστω και μετά από 200 και πλέον χρόνια αναγνωρίζεται κατά τον πλέον επίσημο τρόπο ότι το πολίτευμα του Ρήγα αποτελεί την αφετηρία των Ελληνικών Συνταγμάτων.

Στη Βουλή ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εγκαινίασε έκθεση με θέμα «30 χρόνια από το Σύνταγμα του 1975. Τα Ελληνικά Συντάγματα από το Ρήγα έως σήμερα».

Ο καθηγητής πανεπιστημίου Πασχάλης Κιτρομηλίδης επισημαίνει στον τόμο που εξέδωσε η Βουλή για το θέμα αυτό «Σημείο εκκίνησης του Ελληνικού Συνταγματισμού θα μπορούσε να θεωρηθεί το επαναστατικό πολίτευμα του Ρήγα Βελεστινλή, κείμενο στο οποίο μορφοποποιείται με συνταγματικούς όρους το απελευθερωτικό όραμα του ελληνικού πολιτειακού Ριζοσπαστισμού».

Ο Ρήγας δεν περιορίζεται μόνο στη διαπαιδαγώγηση των υποδούλων, στην αφύπνιση και την εξέγερση. Αγωνιά και για την οργάνωση και την πολιτική πορεία του νέου μελλοντικού κράτους. Εκπονεί πολύτιμα νομοθετικά κείμενα. Επεξεργάζεται και διατυπώνει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ίδρυσης και λειτουργίας του κράτους που θα ανέκυπτε μετά από την απελευθέρωση.

Το πολίτευμα του Ρήγα διακρίνεται για τον πλατιά δημοκρατικό και κοινωνικό χαρακτήρα του. Διατρέχεται από το πνεύμα της κλασικής αρχαιότητας του Βυζαντινού πολιτισμού και της Ευρωπαϊκής Παιδείας.

Δεν είναι μόνο ένα νομικό κείμενο, πιστή αντιγραφή και μετάφραση, αναπαραγωγή του Γαλλικού Συντάγματος. Ο Ρήγας τροποποιεί διατάξεις προσθέτει νέες παραθέτει ερμηνευτικά σχόλια, παραδείγματα, στοιχεία πολιτικής αγωγής και προσδίδει περισσότερο δημοκρατικό, κοινωνικό, φιλελεύθερο και ανθρωπιστικό περιεχόμενο σε βασικούς τομείς όπως επί παραδείγματι για την Παιδεία.

Ενώ το γαλλικό κείμενο της «Διακηρύξεως των Δικαιωμάτων» στο άρθρο 23 αναφέρει ότι η Παιδεία έπρεπε να είναι προσιτή σε όλους. Ο Ρήγας θέλει τη σχολική εκπαίδευση υποχρεωτική για όλους και να παρέχεται δωρεάν σε αγόρια και κορίτσια. «Να διδάσκονται οι αρχαίοι συγγραφείς, η αρχαία Ελληνική και ξένες γλώσσες». Στο άρθρο 22 της Διακήρυξής του που σε κανένα σημείο δεν αποτελεί αντιγραφή του αντιστοίχου Γαλλικού προτύπου και είναι εξ ολοκλήρου δικής του έμπνευσης αναφέρει: «Η Πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις όλα τα χωριά δια τα αρσενικά και θηλυκά παιδιά...».

Πρέπει να σημειωθεί ότι η υποχρεωτική εκπαίδευση καθιερώθηκε στην Ευρώπη μετά από ένα και πλέον αιώνα. Στην Ελλάδα για πρώτη φορά η υποχρέωση στοιχειώδους εκπαίδευσης καθιερώθηκε με το Σύνταγμα του 1910 (άρθρο 16) δηλαδή 123 χρόνια αργότερα από τις συνταγματικές ρυθμίσεις που προτείνει ο Ρήγας, ενώ τα Συντάγματα τόσο του 1844 όσο και του 1864 καθορίζουν την υποχρέωση του κράτους για την ανωτέρα εκπαίδευση.

Το πολίτευμα του Ρήγα δεν αποτελεί μόνο αφετηρία των ελληνικών Συνταγμάτων αλλά και πηγή έμπνευσης για βασικές αρχές και κατευθύνσεις Διεθνών Οργανισμών.

Το πολίτευμα του Ρήγα - η Διακήρυξη του ΟΗΕ

Ο Ρήγας με το πολίτευμα του προηγείται όλων των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ατόμων και κοινωνικών ομάδων ανεξάρτητα από θρησκευτικές, φυλετικές και γλωσσικές διακρίσεις.

Μετά από 150 χρόνια τα ανθρώπινα δικαιώματα που διακήρυξε ο Ρήγας με το πολίτευμά του τα υιοθετεί ο ΟΗΕ με την οικουμενική διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Με την απόφαση αυτή τα ανθρώπινα δικαιώματα αναγορεύονται σε παγκόσμιες αξίες και η προστασία τους ανατίθεται στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Με τη διακήρυξη αυτή τα ανθρώπινα δικαιώματα παύουν να είναι εσωτερική υπόθεση της κάθε χώρας και της κάθε Κυβέρνησης. Εκχωρείται μέρος της κρατικής εξουσίας στη διεθνή κοινότητα.

Είναι προφανές ότι η Διακήρυξη του ΟΗΕ δεν εκπηγάζει μόνο από τη «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη» προϊόν της Γαλλικής επανάστασης (1789) αλλά και του Ρήγα.

Χαρακτηριστική περίπτωση το άρθρο 20 της Οικουμενικής Διακήρυξης «Καθένας έχει το δικαίωμα να συνέρχεται και να συναιτερίζεται ελεύθερα και για ειρηνικούς σκοπούς» αντιστοιχεί στο άρθρο 7 των δικαίων του ανθρώπου του Ρήγα «Το δίκαιον του να φανερώνουμεν την γνώμη μας και τους συλλογισμούς μας, τόσον με την τυπογραφίαν, όσον και με άλλον τρόπον, το δίκαιόν του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς».

Πολίτευμα του Ρήγα - τελική πράξη του Ελσίνκι

Χρειάστηκε να περάσουν 177 χρόνια από τότε που ο Ρήγας εξέδωσε το Πολίτευμά του για να συμπεριλάΒουν 35 ηγέτες από τη Δυτική και Ανατολική Ευρώπη, τις ΗΠΑ και τον Καναδά στην τελική πράξη του Ελσίνκι αρχές ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως τις διετύπωσε ο Ρήγας.

Συγκεκριμένα, στη Διάσκεψη για την ασφάλεια και τη συνεργασία της Ευρώπης που κατέληξε στη τελική πράξη του 1975 συμφωνούν ότι: «Τα συμμετέχοντα κράτη θα σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τας θεμελιώδεις ελευθερίας συμπεριλαμβανομένων της ελευθερίας σκέψεως, συνειδήσεως, θρησκείας ή πίστεως δι' όλους αδιακρίτως φυλής, φύλου, γλώσσης ή θρησκείας».

Ο Ρήγας τόσο στα Δίκαια του Ανθρώπου όσο και στο Σύνταγμά του κατοχυρώνει ίσα δικαιώματα σ' όλους τους πολίτες ανεξαρτήτως θρησκείας και γλώσσης, φύλου και φυλής. «Όλοι οι άνθρωποι, χριστιανοί και τούρκοι κατά φυσικό λόγο είναι ίσοι», (άρθρο 3 της διακήρυξής του). Και ακόμη «...χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και γλώσσης...». (άρθρο 2 του Συντάγματος του).

Πολίτευμα του Ρήγα - Κοινωνικός Ευρωπαϊκός χάρτης

Πριν από 200 χρόνια ο Ρήγας στο Πολίτευμά του και συγκεκριμένα «Τα Δίκαια του Ανθρώπου» προσδιορίζει και κατοχυρώνει το κοινωνικό κράτος, δίνει έμφαση και υπόσταση στην κοινωνική αλληλεγγύη.

Αναγνωρίζει το δικαίωμα για εργασία και για συνταξιοδότηση σε περίπτωση ανικανότητας ή πολεμικής αναπηρίας, προστασία δυστυχώς που δεν παρέχεται σήμερα στο βαθμό που επιβάλλεται. Το κράτος οφείλει να βοηθά τους φτωχούς, τους ανήμπορους για να επιβιώσουν να ανταμείβει όχι μόνο ηθικά αλλά και οικονομικά να ενισχύη τους πολίτες που λόγω πολεμικής αναπηρίας κατέστησαν ανίκανοι για εργασία. Στο άρθρο 21 των Δικαίων γράφει «το κοινό χρεωστεί μίαν βοήθειαν εις τους δυστυχείς εγκατοίκους, τόσον εις το να τους προμηθεύση να έχουν τι να εργάζονται όσο και να δώσει τρόπον ζωής εις εκείνους δεν ημπορούν πλέον να δουλέψουν».

Μετά από 180 περίπου χρόνια το Συμβούλιο της Ευρώπης συντάσσει τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη. Στο προοίμιό του αναφέρει «να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου, να προάγει την κοινωνική ευημερία του αστικού και αγροτικού πληθυσμού μέσα από κατάλληλους θεσμούς και ενέργειες, κρίνοντας ότι η απόλαυση των κοινωνικών δικαιωμάτων πρέπει να εξασφαλίζεται χωρίς διάκριση φυλής, χρώματος, φύλου, θρησκείας, πολιτικών πεποιθήσεων, εθνικής καταγωγής ή κοινωνικής προέλευσης».

Η αναγνώριση. Δυστυχώς το περιεχόμενο του Συντάγματος του Ρήγα έγινε γνωστό το 1879, δηλαδή με καθυστέρηση 100 χρόνων. Κυριάρχησε ο θρύλος του εθνεγέρτη, του βάρδου της ελευθερίας και όλες οι άλλες διαστάσεις και δράσεις της προσωπικότητας όπως αυτή των πολιτικών κειμένων σχεδόν αγνοήθηκαν ή ελάχιστα αξιολογήθηκαν και προβλήθηκαν.

Ο Καθηγητής Νικόλαος Πανταζόπουλος στο βιβλίο του «Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή» γράφει: «Δεν συνειδητοποιήθηκε επίσης το γεγονός ότι το Σύνταγμα του Ρήγα που είχε σχεδιαστεί κάτω από καθεστώς δουλείας ήταν προοδευτικότερο από τα Συντάγματα του 1844 και 1864 που συντάχθηκαν κάτω από καθεστώς Ελευθερίας. Το Σύνταγμα μάλιστα του 1844 μη αναγνωρίζοντας δικαίωμα συσσωματώσεως σε άτομα και σε ομάδες βρισκόταν πολλούς αιώνες πίσω από την εποχή και τις δημοκρατικές καταβολές του Νεοελληνικού πολιτικού βίου, του οποίου οι ρίζες ανάγονται στην εποχή του Σόλωνα». Γεγονός πάντως είναι ότι αναγνωρίστηκε έστω και τώρα από την πολιτεία ότι το πολίτευμα του Ρήγα αποτελεί την αφετηρία των Συνταγμάτων της Ελλάδος και αυτό συνιστά την μεγαλύτερη ιστορική δικαίωση του μεγάλου πατριώτη.

  Ρήγας Βελεστινλής

• ► επόμ: ► ΚΟΣΟΒΟ Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ